Экономиканың ашықтығы мен әділ бәсекелестік қағидаттары – кез келген елдің тұрақты дамуының негізгі тірегі. Бұл бағытта мемлекет бизнес пен қоғам арасындағы теңгерімді қамтамасыз ету үшін түрлі қолдау тетіктерін ұсынуда. Алайда, мемлекеттік қолдау шараларының заңдылығы мен тиімділігі де ерекше бақылауда болуы тиіс. Себебі қолдау мен жеңілдіктердің дұрыс бөлінбеуі нарықтағы теңсіздікке, ал кейде әділетсіз артықшылықтарға әкелуі мүмкін.
Осы мақсатта Қазақстан Республикасының Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің Жамбыл облысы бойынша департаменті жүйелі түрде мониторинг жүргізіп, мемлекеттік қолдау шараларын іске асыратын тұлғалардың қызметін тексеріп келеді. Бұл жұмыс ашықтықты, заңдылықты және әділ бәсекені қамтамасыз етуге бағытталған.
Мақсат – әділ және ашық нарық қалыптастыру
Департаменттің мәліметінше, тексеріс жұмыстары Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік кодексінің 194-бабына сәйкес жүргізіледі. Бұл бап мемлекеттік қолдау шараларын ұсыну кезінде бәсекелестікті шектеуге, нарықтағы кейбір субъектілерге негізсіз артықшылық беруге жол бермеу міндетін нақты белгілейді.
Мысалы, егер белгілі бір кәсіпорын салықтық жеңілдіктер немесе субсидия алу арқылы нарықтағы басқа компанияларға қарағанда артықшылыққа ие болса, бұл бәсекелестіктің бұзылуы болып саналады. Осындай жағдайларды болдырмау – агенттік жұмысының басты бағыты.
Мониторинг пен бақылау жұмыстары бәсекелестікті қорғау саласындағы заңнаманы сақтау бойынша арнайы регламентке сәйкес жүзеге асырылады. Онда мемлекеттік қолдау тетіктерін ұсыну барысында ашықтық пен теңдікті қамтамасыз ету тәртібі нақты көрсетілген.
Департаменттің басты міндеті – мемлекеттік ресурстардың әділ бөлінуін қамтамасыз ету, бизнеске артықшылық емес, тең мүмкіндік беру. Бұл ретте агенттік өкілдері мемлекеттік органдармен, жергілікті әкімдіктермен және кәсіпкерлер палатасымен тығыз ынтымақтастық орнатқан.
Мониторингтің нәтижесі мен бағыттары
Ағымдағы кезеңде Жамбыл облысы бойынша департамент бекітілген жоспар-кесте негізінде тоғыз нарық субъектісінің қызметіне мониторинг жүргізіп отыр.
Бұл жұмыстар тексеріс мақсатында емес, ең алдымен алдын алу және тәртіп орнату тетігі ретінде қаралады. Егер тексеру барысында заң бұзушылық белгілері анықталса, департамент Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес тиісті шаралар қабылдайды.
Мысалы, кейбір жағдайларда жергілікті деңгейдегі мемлекеттік бағдарламалар арқылы бөлінген субсидиялар немесе гранттар ашық конкурссыз, нақты компанияларға ғана берілгені анықталады. Мұндай фактілер экономикалық әділеттілікке нұқсан келтіреді.
Әділ бәсеке – кәсіпкерліктің сенімді негізі
Жамбыл облысы – аграрлы және өнеркәсіптік әлеуеті жоғары аймақтардың бірі. Мұнда шағын және орта бизнес өңірлік экономиканың 70 пайызға жуығын қамтиды. Сондықтан әділ бәсеке қағидатын сақтау – жергілікті кәсіпкерлер үшін өте маңызды.
Тиісті лауазымдар
Департамент өкілдерінің айтуынша, мемлекеттік қолдау шараларының басты мақсаты – белгілі бір кәсіпорынды емес, саланың немесе өңірдің жалпы дамуын ынталандыру. Яғни, мемлекет субсидия немесе грант берген кезде, ол нарықтағы барлық ойыншылардың тең мүмкіндік алуын қамтамасыз етуі тиіс.
Бүгінгі таңда бизнеске көрсетілетін қолдау түрлері көп: субсидиялау, несиені кепілдендіру, жеңілдетілген салықтық режимдер, инвестициялық гранттар және мемлекеттік тапсырыстар. Осылардың барлығы әділ және заңды бөлінген жағдайда ғана экономикалық өсімге әкеледі.
– Біздің басты мақсатымыз – нарықтағы әділдік пен ашықтықты қамтамасыз ету, – дейді департамент басшысы. – Егер мемлекет ұсынған қолдау бәсекені жоюға немесе белгілі бір тұлғаларға артықшылық беруге әкелсе, бұл экономиканың дамуына кедергі келтіреді. Сондықтан біз жүйелі мониторинг жүргізіп, алдын алу шараларын күшейттік.
Жамбыл облысындағы тәжірибе және экономикалық тиімділік
Жамбыл облысы соңғы жылдары инвестициялық белсенділік бойынша оң нәтиже көрсетіп келеді. Облыста өңдеу өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, логистика және құрылыс салаларына мемлекеттік қолдау көлемі артты.
Мысалы, 2024 жылы облыс бойынша 50-ден астам жобаға 6 миллиард теңгеден астам көлемде субсидиялар мен жеңілдіктер берілген. Алайда, осындай үлкен көлемдегі қаржыны тиімді және заңды пайдалану – ерекше назарда.
Департаменттің пікірінше, мемлекеттік қолдау экономикалық өсіммен қатар әлеуметтік жауапкершілік пен әділдік қағидаттарына негізделуі керек. Бұл дегеніміз, кез келген кәсіпкер немесе компания мемлекеттік бағдарламаға қатысқанда бірдей мүмкіндікке ие болуы қажет.
Ашықтық пен сенім – басты қағида
Қазіргі заманда мемлекеттік саясаттың табысты болуының басты шарты – халықтың және бизнес қауымдастығының сенімі. Бұл сенім тек ашықтық пен жауапкершілік арқылы қалыптасады.
Жамбыл облысында бәсекелестікті қорғау бағытындағы жұмыстар осы қағидаларға сүйеніп жүргізілуде. Барлық тексерулер мен мониторинг нәтижелері жұртшылыққа ашық түрде жеткізіліп, ақпарат агенттігінің ресми сайтында және әлеуметтік желілерде жарияланады.
Сонымен қатар, кәсіпкерлер үшін арнайы «ашық диалог» алаңдары ұйымдастырылып, олардың өтініштері мен ұсыныстары тікелей қабылданады.
– Біз үшін басты мақсат – жазалау емес, әділ нарық қалыптастыру, – дейді департамент өкілі. – Егер кәсіпкерлер заңды білсе және оны сақтаса, онда бәсекелестік те, экономикалық өсім де тұрақты болады.
Қорытынды
Бүгінгі таңда әлемдік экономиканың басты қозғаушы күші – әділ бәсеке мен ашық нарық қағидаттары. Бәсекелестік жоқ жерде тоқырау басталады, ал ашықтық болмаған жерде сенім жоғалады. Сондықтан да Қазақстан үшін, соның ішінде Жамбыл облысы секілді экономикалық тұрғыдан серпінді аймақтар үшін, мемлекеттік қолдау шараларының заңдылығы мен тиімділігін қамтамасыз ету – стратегиялық маңызы бар міндет.
