Маусым айынан бастап Әділет министрлігінің «Әділет» ақпараттыққұқықтық жүйесінде (АҚЖ) кез келген құқықтық сұраққа онлайн режимде жауап алуға мүмкіндік беретін жасанды интеллект негізіндегі «Цифрлық көмекші» чат-боты іске қосылды. Жамбыл облыстық өңірлік коммункациялар қызметі алаңында өткен баспасөз брифингінде облыстық Әділет департаментінің басшысы Нұрғали Андасов аталған жүйенің жұмысын таныстырып өткен болатын.
«Әділет» АҚЖ-не енгізілген бұл чат-бот қойылған сұрақтар бойынша заңнамалық актілердің нормаларына сілтеме береді. «E-Zan Komegi» ақпараттық жүйесі қазіргі уақытта Android жүйесінде iOCu қосымшасы арқылы қолжетімді. Бұл кез келген пайдаланушыға өмірлік жағдайларды шешу үшін заңгерлік қауымдастыққа жүгінуге мүмкіндік береді. Аталған жүйе азаматтардың адвокаттар мен заң кеңесшілерінің қатысуымен білікті заң көмегіне қолжетімділігін қамтамасыз ету мен жеңілдетуге бағытталған.
– «Әділет» АҚЖ интернетке қосылған кез келген ұялы телефон немесе компьютер құрылғысы арқылы қолжетімді. Чат-ботты пайдалану үшін adilet.zan.kz ресми порталына өтіп, басты бетте төменгі сол жақ бұрыштағы чат боты белгішесін басу керек. Ашылған терезеде азаматтар өзін қызықтыратын сұрақты енгізеді. Жауап автоматты түрде беріледі, қажет болған жағдайда чат бот нақтырақ ақпарат беру үшін сұрақты нақтылауды ұсынады. Қызмет тәулік бойы, үзіліссіз және демалыссыз қолжетімді, тіркеуді қажет етпейді және толығымен тегін жүргізіледі. «Цифрлық көмекші» азаматтарға кез келген құқықтық сұрақ бойынша жедел әрі қолжетімді заңгерлік кеңес бере алады. Осыған қоса, халықты заң көмегін онлайн түрде алу және көрсетуге арналған бірыңғай ақпараттық жүйе – «E-Zan Komegi» туралы хабардар ету бойынша Әділет департаменті жүйелі түрде жұмыс жүргізуде, – дейді облыстық Әділет департаментінің басшысы Нұрғали Андасов.
Департамент басшысының сөзінше, портал аясында азаматтарға тәулік бойы құқықтық кеңес беретін құқықтық ақпарат қызметінің операторларымен «Бейнеқоңырау» функциясы іске қосылған. Жасанды интеллект негізіндегі цифрлық көмекшіні енгізу мен пайдалану – ел азаматтарына заң көмегінің қолжетімділігін арттырып, құқықтық қызметтерді автоматтандыруды көздейтін Digital Justice (Цифрлық әділет) бастамасының бір бөлігі саналады.
Бұдан бөлек департамент басшысы «Цифрлық нотариат» жобасына да тоқталып өтті. Бүгінде еліміз сенімхат беруді цифрлық форматқа аударған әлемдегі алғашқы мемлекеттердің бірі саналады. Аталған қызмет нотариус куәландыратын мүлікке билік етуден басқа сенімхат түрлері, ерлізайыптылардың келісімдері, некенің жоқтығы туралы өтініштер, консультациялар құжаттарды ресімдеуді онлайн форматқа ауыстыруға мүмкіндік береді. Қызмет e-Gov Mobile мобильді қосымшасының «E-notary» бөлімінде қолжетімді.
«Цифрлық нотариат» жобасын енгізу Нотариаттық қызметтерді алу процесін цифрландыруға, сондайақ азаматтардың орналасқан жеріне қарамастан, оның ішінде шетелде жүрген азаматтар үшін ыңғайлылықты жеңілдетуге және арттыруға мүмкіндік береді. Ол үшін E-gov Mobile-ға кіріп, нотариусқа бейне қоңырау шалу жеткілікті. Тиісті тексеру биометриялық сәйкестендіру және ЭЦҚға қол қою арқылы жүзеге асырылатын болады.
– Цифрлық сенімхатты рәсімдеу үшін алдымен «eGov Mobile» қосымшасына кіру қажет. Одан кейін өтінімді толтырып, оған электронды цифрлық қолтаңба (ЭЦҚ) көмегімен қол қоюы керек. Артынша жеке басын растау үшін қосымшаның көмегімен нотариусқа бейне қоңырау шалады. Белгіленген тариф бойынша нотариустың қызметтеріне ақы төлейді. Соңында «Цифрлық құжаттар» бөлімінде цифрлық сенімхат дайын тұрады. Нотариаттық қызметті онлайн форматқа ауыстыру – уақыттың талабы. Өйткені елімізде бұл қызмет түріне деген сұраныс жоғары. Мәселен, 2022 жылы ел тұрғындарынан сенімхатты нотариалды түрде растауға 2 миллионнан астам өтініш келіп түскен. Ал өткен жылы 1 қаңтарынан бері Жамбыл нотариаттық округінің нотариустары 2 352 онлайнсенімхат 6 онлайн-консультация, 757 онлайн келісім рәсімдеген. Облыста 208 нотариус бар. Жыл басынан бері нотариустар 500 367 нотариаттық ісәрекет жасап, бюджетке 283 077 284 теңге аударды. Орта есеппен әр нотариус айына 200 нотариаттық іс-әрекет орындайды. Нотариат саласында табысты іске асырылған «Цифрлық нотариат» жобасы ерекше атап өтуге лайық. Азаматтар бұл қызметтерді нотариусқа бармай-ақ, бейнеқоңырау арқылы ала алады. Барлық құжаттар «Цифрлық құжаттар» жүйесінде сақталады, – дейді Нұрғали Есіркепұлы.
Айта кетейік, бұл қызметті кез келген нотариус өтініш берген сәтте еркін көрсете алады. «Цифрлық сенімхатты» мемлекеттік органдардың барлығында немесе талап ету орны бойынша қағаз түріндегі баламасымен теңестіруге болады.
Бұл ретте, қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында «eGov Mobile» қосымшасында авторизациялау кезінде де, өтінімге қол қою кезінде де пайдаланушының биометриялық деректерін қолдана отырып электронды цифрлық қолтаңба пайдаланылады. Бетті дайындаған
Қорытындылай айтсақ қазіргі таңда Қазақстан қоғамы цифрландырудың барлық саласына ден қойып отыр. Мемлекеттік қызмет көрсетуден бастап, күнделікті тұрмыстық қажеттіліктерге дейінгі процестерді жеңілдету – уақыт талабы. Әділет министрлігінің бастамалары осы үдерістің айқын көрінісі іспетті. Жасанды интеллектке негізделген «Цифрлық көмекші», сондай-ақ «Цифрлық нотариат» жобалары – құқық саласындағы жаңашылдықтың жарқын үлгісі. Бұл бастамалардың басты мақсаты – азаматтарға құқықтық көмекке қолжетімділікті арттыру, мемлекеттік қызмет сапасын жаңа деңгейге көтеру және уақытты үнемдеу.
Тиісті лауазымдар
Ең алдымен, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде енгізілген чат-бот туралы айтуға болады. Ол қарапайым халық үшін қолжетімді әрі түсінікті құралға айналып отыр. Бұрын азаматтар заңнамалық сұрақтарға жауап алу үшін адвокаттарға баруы немесе мемлекеттік органдарға ресми хат жолдауы қажет болса, қазір кез келген ұялы телефоннан онлайн режимде құқықтық ақпаратқа жүгінуге мүмкіндік бар. Бұл – халықтың құқықтық мәдениетін арттырудың да бір тетігі. Чат-бот тек қана жауап беріп қоймай, қажетті заң баптарына сілтеме жасайды, сұрақты нақтылап, түсіндірме беруге қабілетті. Демек, қарапайым адам үшін құқықтық кеңес алудың қолжетімді әрі тегін жолы қалыптасты.
Сонымен қатар, бұл бастама тек халық үшін ғана емес, заң саласында еңбек ететін мамандарға да тиімді. Заңгерлер, адвокаттар, студенттер өз жұмысында немесе оқу барысында жедел ақпарат ала алады. Бұл өз кезегінде кәсіби біліктілікті арттырып, қателікке жол бермеуге септігін тигізеді. Ал тәулік бойы үздіксіз жұмыс істеуі, тіркеуді қажет етпеуі – жүйенің басты артықшылықтарының бірі.
Ал «Цифрлық нотариат» жобасы – халықаралық деңгейде мақтанышпен айтуға болатын қадам. Қазақстан әлемдегі сенімхат рәсімдеуді толық цифрлық форматқа аударған алғашқы мемлекеттердің бірі атанып отыр. Бұл – үлкен жетістік. Өйткені нотариаттық қызметтер күнделікті өмірде аса қажет. Азаматтар көбінесе сенімхат рәсімдеу, келісімшартқа қол қою, мүлікті рәсімдеу үшін нотариусқа жүгінеді. Бұған дейін мұндай қызметтерді алу үшін міндетті түрде нотариустың кеңсесіне бару, құжаттарды қағаз түрінде рәсімдеу қажет болатын. Ал қазір бар болғаны «eGov Mobile» қосымшасына кіріп, бірнеше қадам арқылы онлайн рәсімдеуге мүмкіндік бар.
Бұл жаңашылдық әсіресе шетелде жүрген азаматтар үшін аса қолайлы. Олар Қазақстанға келмей-ақ, бейнеқоңырау арқылы нотариуспен байланысып, қажетті құжаттарын ресімдей алады. Мұндай ыңғайлылық халықтың уақытын үнемдеп қана қоймай, қызметтің ашықтығы мен тиімділігін де арттырады. Ең бастысы, барлық процестер электронды цифрлық қолтаңба және биометриялық сәйкестендіру арқылы жүзеге асатындықтан, қауіпсіздік толықтай қамтамасыз етіледі. Бұл – цифрландыруға сенімді күшейтетін фактор.
Жобаның тағы бір артықшылығы – құжаттардың «Цифрлық құжаттар» бөлімінде сақталуы. Бұл азаматқа әрқашан өз құжаттарына қол жеткізу мүмкіндігін береді, жоғалтып алу қаупін азайтады. Сонымен қатар, қағазбастылықты қысқартып, мемлекеттік органдарда да процестерді жеңілдетеді. Ендігі жерде «Цифрлық сенімхат» қағаз баламасымен тең заңды күшке ие болады, яғни оны барлық мекемелер мойындайды.
Жалпы алғанда, құқықтық қызметтерді цифрландыру – қоғам үшін де, мемлекет үшін де тиімді. Біріншіден, халықтың шығыны азаяды: нотариусқа барып-келудің қажеті жоқ, уақыт пен қаражат үнемделеді. Екіншіден, заңгерлік көмектің сапасы мен қолжетімділігі артады. Үшіншіден, бюрократиялық кедергілер азайып, азаматтардың мемлекеттік органдарға деген сенімі нығаяды.
Жамбыл облысында жүзеге асқан көрсеткіштер де жобаның сәттілігін айғақтайды. Мыңдаған онлайн сенімхат пен келісімдердің рәсімделуі халықтың жаңа жүйеге тез бейімделгенін көрсетеді. Орта есеппен әр нотариус айына 200-ден астам нотариаттық іс-әрекет жасап, қомақты қаржының бюджетке түсуі де осы саладағы процестердің қарқынды жүріп жатқанын дәлелдейді.
Осылайша, «Цифрлық көмекші» мен «Цифрлық нотариат» – тек жаңа технологиялар енгізудің үлгісі емес, сонымен бірге Қазақстанның құқықтық мемлекет ретіндегі дамуына қосылған елеулі үлес. Бұл бастамалар азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыруға, заң саласындағы ашықтық пен қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған. Ең бастысы – халықтың өмірін жеңілдету, уақытын үнемдеу.
Алдағы уақытта мұндай жобалар одан әрі жетілдіріліп, жаңа қызмет түрлерін қамтитыны сөзсіз. Әлемдік тәжірибеде жасанды интеллект пен цифрлық шешімдер заң саласын түбегейлі өзгертіп жатыр. Қазақстан да осы үрдістен қалыс қалмай, өз тәжірибесін қалыптастыруда. Бұл – еліміздің «Цифрлық Қазақстан» стратегиясын жүзеге асырудағы нақты нәтижелердің бірі.
Қорытындылай келгенде, заң саласындағы цифрландыру – уақыттың талабы. «Цифрлық көмекші» мен «Цифрлық нотариат» сияқты жобалар еліміздегі құқықтық қызметтерді жаңа деңгейге шығарып, халыққа қолжетімділікті кеңейтуде. Болашақта бұл бастамалар тек Жамбыл облысында ғана емес, бүкіл Қазақстан бойынша азаматтардың сенімді серігіне айналары сөзсіз.
