Жамбыл облысында жастардың құқықтарын қорғау мен құқықбұзушылықтың алдын алу бойынша жаңаша іс-шаралар жүргізілуде

Жамбыл облысында кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау мен құқық бұзушылықтың алдын алу мәселелері басты назарға алынуда. Соңғы жылдары қоғамда оқушылар арасындағы агрессивті мінез-құлық, буллинг, кибербуллинг, ойынға тәуелділік секілді келеңсіз құбылыстардың жиілеп бара жатқаны жасырын емес. Осыған байланысты өңірде кешенді профилактикалық шаралар қолға алынып, нәтижесінде оң өзгерістер байқалып келеді.

Облыс көлемінде бүгінде 463 мыңнан астам кәмелетке толмаған бала тұрады, бұл – өңір халқының шамамен 41 пайызын құрайды. Оның ішінде 1188 бала – ата-анасының қамқорлығынсыз қалғандар. Оларға мемлекет тарапынан толықтай қолдау көрсетілуде: қорғаншылық пен қамқоршылықтағы балалардан бастап, патронаттық тәрбиеде, қабылдаушы отбасыларда және отбасы үлгісіндегі балалар үйінде тәрбиеленіп жатқан жеткіншектерге дейін қамқорлық жасалған. Сондай-ақ, 4 мемлекеттік мекемеде арнайы әлеуметтік қолдау мен білім алып жатқан балалар бар. Қалған 462 мыңнан астамы ата-аналарының қасында тәрбиеленіп келеді.

Жастар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу бағытында облыста 93 мобильді топ құрылып, олардың жұмысына мектеп пен колледж педагогтері белсенді атсалысуда. Байзақтан бастап, Тараз қаласына дейінгі барлық аудан қамтылған. Бұдан бөлек, колледждерде 14 мобильді топ жұмыс істеп тұр. Бұл құрылымдардың мақсаты – жасөспірімдердің әрбір мәселесіне уақытылы араласып, проблеманың ушығуына жол бермеу.

Тек соңғы оқу жылының өзінде білім беру ұйымдарында 2300-ден астам алдын алу шарасы өткізілген. Оның ішінде акциялар, ата-аналар форумдары, брифингтер, байқаулар, дөңгелек үстелдер, пікірталастар, дәрістер мен құқықтық челлендждер бар. Мұндай форматтағы жұмыстар балалардың құқықтық сауаттылығын арттырып қана қоймай, олардың бойында өз-өзіне сенімділік пен заңға құрмет сезімін қалыптастыруға септігін тигізіп отыр.

Облыстық полиция департаментімен бірлескен 700-ден астам рейдтік шаралар өткізілді. Бұл рейдтерге 2 мыңнан астам педагог қатысты. Сонымен қатар, оқушыларға арналған 49 бейнеролик дайындалып, әлеуметтік желілерде кеңінен таратылды. Мұның барлығының нәтижесінде 200 мыңнан астам бала әртүрлі іс-шараға тартылды.

Айта кетерлік тағы бір жайт – мектептерде аптасына бір рет «Жеке қауіпсіздік» тақырыбында арнайы сабақтар жүргізіледі. Балаларға өзін қалай қорғау, төтенше жағдайда кімге жүгіну керектігі түсіндіріледі. Мұндай бастама ата-аналар тарапынан да қолдау тапқан.

Жамбыл облысында іске асырылып жатқан «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы шеңберінде апталық сынып сағаттары тұрақты өтуде. «Буллингтен қорған», «Ойынға салауатты көзқарас», «Қоғамдық мүлікті қорға», «Қауіпсіз қоғам» секілді тақырыптарды қамтитын бұл сабақтарға 190 мыңнан астам ата-ана қатысып, балаларымен бірге қоғамдағы өзекті мәселелерге ой қосты.

Осы бағыттағы жүйелі жұмыстың арқасында кәмелетке толмағандардың қылмысқа бару көрсеткіші төмендеген. 2025 жылдың алғашқы сегіз айында облыс бойынша жасөспірімдер тарапынан 46 қылмыс тіркелді. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 16,4 пайызға аз. Сондай-ақ, кәмелетке толмағандарға қарсы жасалған қылмыс саны да төмендеп отыр – 99 дерек тіркелген, бұл да 2024 жылмен салыстырғанда 5,7 пайызға аз.

Білім саласындағы жаңашылдықты ерекше атап өткен жөн. Мектепішілік есептегі балалармен жұмыс жаңа деңгейге көтеріліп келеді. Арнайы бағдарламалар мен сынып жетекшілердің жеке бақылауы аясында бұл санаттағы оқушылардың қоғамға бейімделуі, оқу үлгерімін арттыру, мәдени-спорттық үйірмелерге қатысуы қадағаланады.

Ата-аналардың көзқарасы

Тараз қаласының тұрғыны, үш баланың анасы Лаура Қожамжарова жүргізіліп жатқан шараларға ризашылығын білдірді:

«Ата-ана ретінде соңғы жылдары жасалып жатқан жұмыстарды айқын көріп жүрмін. Бұрын мектеп пен үйдің арасындағы байланыс әлсіздеу еді, қазір керісінше, ата-аналар комитеті арқылы біз барлық үдеріске араласып отырмыз. Балаларымыздың құқықтық тәрбиесіне қатысты түрлі семинарлар мен кездесулерге шақырады, бұл біз үшін де пайдалы. Әсіресе «Жеке қауіпсіздік» сабақтарының пайдасы мол. Үлкен ұлым үйге келіп, қандай жағдайда қалай әрекет ету керектігін, бөтен адаммен сөйлеспеу керектігін айтып отырады. Бұл – мен үшін үлкен тыныштық. Қызым мектептегі «Буллингтен қорған» сабағына қатысқаннан кейін достарының арасындағы кикілжіңді шешудің жаңа тәсілдерін үйреніпті. Өздері айтып беріп жатқанда-ақ олардың ой-санасында оң өзгеріс барын байқайсың. Тағы бір айта кететін жайт – қазір балаларға тек қатаң талап қоймай, керісінше, түсіндіру жұмыстары көбірек жүргізіліп жатыр. Осы дұрыс бағыт деп есептеймін. Себебі кейде баланың жасаған қателігі тәрбиенің әлсіздігінен емес, түсінбеушіліктен болады. Осындай профилактикалық сабақтар арқылы олар дұрыс жолды таба алады. Менің ойымша, бұл шаралар балаларымыздың қауіпсіздігін ғана емес, олардың болашағын қорғап отыр. Біз, ата-аналар, осы іске барынша қолдау көрсетуге тиіспіз» – дейді ол.

Тараз қаласының тұрғыны, үш баланың анасы Лаура Қожамжарова жүргізіліп жатқан шараларға ризашылығын білдірген еді:

«Ата-ана ретінде соңғы жылдары жасалып жатқан жұмыстарды айқын көріп жүрмін. Бұрын мектеп пен үйдің арасындағы байланыс әлсіздеу еді, қазір керісінше, ата-аналар комитеті арқылы біз барлық үдеріске араласып отырмыз. Балаларымыздың құқықтық тәрбиесіне қатысты түрлі семинарлар мен кездесулерге шақырады, бұл біз үшін де пайдалы. Әсіресе «Жеке қауіпсіздік» сабақтарының пайдасы мол. Үлкен ұлым үйге келіп, қандай жағдайда қалай әрекет ету керектігін, бөтен адаммен сөйлеспеу керектігін айтып отырады. Бұл – мен үшін үлкен тыныштық. Қызым мектептегі «Буллингтен қорған» сабағына қатысқаннан кейін достарының арасындағы кикілжіңді шешудің жаңа тәсілдерін үйреніпті. Өздері айтып беріп жатқанда-ақ олардың ой-санасында оң өзгеріс барын байқайсың. Тағы бір айта кететін жайт – қазір балаларға тек қатаң талап қоймай, керісінше, түсіндіру жұмыстары көбірек жүргізіліп жатыр. Осы дұрыс бағыт деп есептеймін. Себебі кейде баланың жасаған қателігі тәрбиенің әлсіздігінен емес, түсінбеушіліктен болады. Осындай профилактикалық сабақтар арқылы олар дұрыс жолды таба алады. Менің ойымша, бұл шаралар балаларымыздың қауіпсіздігін ғана емес, олардың болашағын қорғап отыр. Біз, ата-аналар, осы іске барынша қолдау көрсетуге тиіспіз» – дейді ол.

Қордай ауданындағы екі ұлдың әкесі, кәсіпкер Данияр Сейдахметов та жүргізіліп жатқан жұмыстардың қоғамға әсерін ерекше атап өтті:

«Ауылдық жерде балалардың бос уақыты көбірек болады, сол себепті тәртіп бұзу фактілері жиі кездесетін. Алайда соңғы кезде біздің мектептерде спорттық үйірмелер мен түрлі секциялар көбейді. Бұған қоса, құқықтық дәрістер өткізіліп, полицейлермен кездесулер жиілеп кетті. Ұлым үйге келіп, заңды бұзса қандай жауапкершілікке тартылатынын түсіндіріп береді. Бұл – ата-ана үшін үлкен көмек. Себебі біз кейде жұмыспен жүріп, балаларға мұндай дүниелерді толық айта алмай қаламыз. Мектеп пен қоғам бірігіп жасөспірімдердің тәрбиесін қолға алғанда ғана нәтиже болатынын өз көзімізбен көріп жүрміз. Тағы бір айта кететін жайт – қазір балалардың психологиялық жай-күйіне ерекше назар аударыла бастады. Мамандармен кездесу ұйымдастырылып, балалар ашық сөйлесуге мүмкіндік алып жатыр. Бұл олардың өзін қауіпсіз сезінуіне септігін тигізеді. Менің ойымша, бұл бастамаларды тоқтатпай, одан әрі күшейте беруіміз қажет. Себебі болашақ – біздің балаларымыздың қолында» – дейді ол.

Ал Талас ауданында тұратын көпбалалы ана, мектеп мұғалімі Айгүл Маханбетова өз тәжірибесімен бөлісті:

«Мен тек ата-ана ғана емес, ұстаз ретінде де айтқым келеді. Балалардың арасында құқықтық сауаттылық артқанын айқын байқауға болады. Бұрынғыдай ұсақ бұзақылықтарға бара бермейді, себебі олар жауапкершілікті түсінеді. Менің балаларымның ішінде де бұл өзгерістерді көріп жүрмін. Үлкен қызым университетке түсуге дайындалып жүр, ал кіші ұлым мектепте «Адал азамат» бағдарламасы аясында өткен әрбір сынып сағатынан кейін бізге келіп қызықты ақпараттар айтады. «Қауіпсіз қоғам» деген тақырыптағы сабақтан кейін ол қоғамдық орындарда өзін қалай ұстау керектігін, бөтеннің мүлкіне қол сұқпау керектігін үйренгенін айтты. Бұл біз үшін үлкен қуаныш. Ең бастысы – ата-аналар мен мектеп арасындағы байланыс нығайды. Жиындарға қатысқан сайын әр отбасында осы мәселеге деген көзқарастың өзгергенін байқаймыз. Меніңше, бұл жұмыстардың жалғасы балалардың тек тәртіпті ғана емес, білімді, жан-жақты, жауапты азамат болып қалыптасуына негіз болады» – деп пікір білдірді.

Қорытынды

Жамбыл облысында кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау мен құқық бұзушылықтың алдын алу бағытында соңғы жылдары жүйелі әрі ауқымды жұмыстар жүргізілуде. Статистикалық деректерге сүйенсек, бұл жұмыстардың нәтижесі нақты көрініс тауып отыр: 2025 жылдың алғашқы сегіз айында жасөспірімдер жасаған қылмыстар саны өткен жылмен салыстырғанда 16,4 пайызға, ал кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыс 5,7 пайызға төмендеген. Бұл – профилактикалық шаралардың тиімділігін айқын дәлелдейтін көрсеткіш.

Қазіргі таңда облыста 93 мобильді топ пен 14 колледждік мобильді топтың белсенді қызметі, мектептерде ұйымдастырылған 2300-ден астам іс-шара, полициямен бірлескен 700-ден аса рейд, түсіндірмелік бейнероликтер мен сауалнамалар жасөспірімдердің санасына тікелей ықпал етіп отыр. Әсіресе «Жеке қауіпсіздік» сабақтарының жүйелі түрде өткізілуі және «Адал азамат» бағдарламасының мектеп бағдарламасына кіріктірілуі балаларды өмірлік маңызы бар дағдыларға үйретіп, құқықтық мәдениетке тәрбиелеуде. Бұған қоса, ата-аналардың да белсенділігі артып келе жатқаны байқалады. Форумдар мен семинарларға қатысу арқылы олар да өздерінің жауапкершілігін сезініп, балалардың болашағына бірлесе атсалысуда.

Жасөспірімдер арасында құқық бұзушылықтың басты себептерінің бірі – ата-аналық бақылаудың әлсіздігі мен бос уақыттың дұрыс ұйымдастырылмауы екені белгілі. Сондықтан мектеп пен отбасының ынтымақтастығын арттыру – ең маңызды қадам. Осы бағыттағы тәжірибелер көрсеткендей, мұндай ынтымақтастық болған жерде нәтижелер әлдеқайда жақсы болады.

Жамбыл облысы бүгінгі таңда бұл салада елімізге үлгі боларлық деңгейде тың бастамаларды қолға алып отыр. Әлеуметтік қолдауға мұқтаж балалардың барлығына жағдай жасалуда, мектепішілік есептегі оқушыларға ерекше назар бөлінуде, ал ата-аналар комитетінің жұмысы жаңа серпінге ие болуда. Бұған қоса, түрлі этнос өкілдері тығыз орналасқан өңірде жастардың өзара достығын арттыруға, қоғамдық келісім мен бірлікті нығайтуға да ерекше көңіл бөлініп келеді.

Жалпы алғанда, Жамбыл облысында атқарылып жатқан кешенді жұмыстардың барлығы бір мақсатқа – жас ұрпақтың қауіпсіздігі мен болашағын қорғауға бағытталған. Қоғамның ең нәзік бөлігі саналатын балалардың құқықтарын қорғау – тек білім беру мекемелерінің ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Бұл ретте мемлекет, мектеп, ата-ана және қоғам күш біріктірген жағдайда ғана нәтиже болады. Өңірде бастау алған осы оң өзгерістер алдағы уақытта да жалғасын тауып, жас буынның құқықтық мәдениеті мен азаматтық жауапкершілігін қалыптастыруға берік негіз қалайды деген сенім мол.