Жамбыл облысында кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың алдын алу және жастардың қауіпсіз ортада тәрбиеленуін қамтамасыз ету мәселесі күн тәртібінен түскен емес. Соңғы айларда орын алған резонансты оқиғалар бұл бағыттағы жұмыстарды түбегейлі қайта қарау қажеттігін тағы бір мәрте көрсетті. Осыған орай облыс прокуратурасында «Заң мен Тәртіп» тұжырымдамасын іске асыру аясында үйлестіру кеңесі өтті.
Кеңес жұмысына облыс әкімі Ербол Қарашөкеев, арнайы және құқық қорғау органдарының, жергілікті атқарушы органдардың басшылары, сондай-ақ білім беру саласының өкілдері қатысты. Күн тәртібінде қоғам үшін аса өзекті әрі күрделі мәселе — маргиналды жастардың және құқық бұзушылыққа бейім тұлғалардың кәмелетке толмағандарға тигізетін теріс ықпалы қаралды.
Қылмыстық романтика және оның салдары
Облыс прокуроры Нұрғалым Әбдіров өз сөзінде жасөспірімдер арасында «қылмыстық романтика» құбылысының таралуына ерекше назар аударды. Соңғы жылдары әлеуметтік желілерде қылмыстық субмәдениетті насихаттайтын топтардың көбеюі, «күш көрсету арқылы өзін дәлелдеу» немесе «қылмыс арқылы бедел жинау» сияқты түсініктердің жастар санасын улап жатқаны жасырын емес. Бұл құбылыс әсіресе ауылдық жерлердегі, әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардағы балаларға жылдам әсер етеді.
«Қылмыстық романтиканың» таралуы – жай ғана мәдениет дағдарысы емес, бұл болашақта жастар арасындағы қылмыс деңгейінің өсуіне алып келетін қауіпті үрдіс. Осыған байланысты облыстық прокуратура арнайы тапсырма беріп, «тәуекел тобына» кіретін тұлғаларды анықтау, олармен жеке профилактикалық жұмыстар жүргізуді қолға алды.
Ведомствоаралық мобильді топ құрылды
Жаңа оқу жылының басынан бері өңірде бірнеше резонансты қылмыстар тіркелді. Бұл оқиғалар алдын алу жұмыстарының формалды түрде ғана жүргізіліп келгенін көрсетті. Мәселен, құқық қорғау органдары мен мектептердің өзара іс-қимылы жеткіліксіз болып, балалар арасындағы буллинг пен бопсалау дер кезінде анықталмаған.
Осыған байланысты облыс прокурорының тапсырмасымен арнайы ведомствоаралық мобильді топ құрылды. Оның құрамына полиция, білім басқармасы, әкімдік өкілдері және психологтар енді. Топтың басты міндеті – мектептерде жедел мониторинг жүргізу, оқушылар арасындағы жасырын буллинг пен бопсалаудың жаңа фактілерін анықтау, тәуекел топтарына жататын білім мекемелерін белгілеп, оларды тұрақты бақылауға алу.
Мониторинг нәтижесінде бірнеше мектеп «тәуекел тобындағы білім ордалары» деп белгіленді. Енді олар күнделікті түрде полиция мен әкімдік қызметкерлерінің назарында болады. Бұл тәжірибе мектептердегі құқық бұзушылықтың алдын алуда тың қадам болмақ.
Балалар арасындағы суицид мәселесі
Кеңесте ерекше назар аударылған тақырыптардың бірі – балалар арасындағы суицид. Бұл тек Жамбыл облысы үшін ғана емес, бүкіл ел көлеміндегі аса күрделі әлеуметтік проблема.
Облыстық прокуратураның талдау жұмыстары көрсеткендей, кәмелетке толмағандардың өзіне-өзі қол жұмсауына көбінесе отбасы ішіндегі келіспеушіліктер, жасөспірімдік эмоцияны дұрыс басқара алмау, құмар ойындардан туындайтын қаржылық қиындықтар себеп болады.
Тергеу әдістерін қайта қарау арқылы прокурорлар суицид фактілерінің нақты себептерін айқындауға мүмкіндік алды. Соның нәтижесінде профилактикалық шаралар күшейтіліп, кінәлі тұлғаларды жауапкершілікке тарту бағытында нақты қадамдар жасалуда.
Мәселен, бір мектеп оқушысының жүйелі түрде қорқытып-үркіту мен еңбекке мәжбүрлеудің салдарынан өзін-өзі өлтіруге барғаны анықталды. Бұл жағдайды егжей-тегжейлі тергеу нәтижесінде үш тұлғаға қатысты қылмыстық іс қозғалып, іс сотқа жолданды. Мұндай қатаң шаралар басқа мектептерде қайталанбас үшін сабақ болуы тиіс.
Әкімнің ұсыныстары
Жиын барысында облыс әкімі Ербол Қарашөкеев превентивті шараларды жаңа деңгейге шығаруды ұсынды. Әкімнің пікірінше, профилактика тек полиция мен прокуратураның ғана міндеті емес, оған аудан және ауылдық округ әкімдері, білім беру мекемелерінің директорлары, жергілікті психологиялық қолдау қызметтері тікелей тартылуы қажет.
«Әрбір әкім мен әрбір мектеп директоры өз аймағында болып жатқан жағдайға жеке жауапты болуы тиіс. Жастарды қылмыстан қорғау үшін бәріміз бірігіп әрекет етуіміз керек», – деді аймақ басшысы.
Бұл ұсыныс кеңеске қатысқан барлық тараптар тарапынан қолдау тапты. Алдағы уақытта әрбір аудан мен ауылдық округ бойынша нақты профилактикалық жоспар жасалып, оның орындалуы тұрақты түрде бақыланатын болады.
Тиісті лауазымдар
«Халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидаты
Кеңес қорытындысы бойынша «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асыру үшін түрлі коммуникациялық алаңдар құру туралы шешім қабылданды. Бұл ата-аналармен, оқушылармен, педагогтармен және жергілікті қоғамдастықтармен тікелей байланыс орнатуға мүмкіндік береді.
Яғни, кез келген тұрғын өз мәселесін немесе ұсынысын ашық айта алатын қоғамдық қабылдаулар, дөңгелек үстелдер, ата-аналар жиналыстары жаңа форматта өткізіледі. Бұл шаралар билік пен қоғам арасындағы сенімді нығайтып қана қоймай, проблемаларды ерте кезеңде анықтап, шешуге көмектеседі.
Қорытынды
Жамбыл облысында өткен үйлестіру кеңесінің негізгі мақсаты – қоғамды алаңдатып отырған өзекті мәселелерді ашық талқылап, нақты шешімдер қабылдау еді. Кеңес барысында көтерілген әрбір тақырып – тек ресми статистика ғана емес, әр отбасыға, әр ата-ана мен баланың тағдырына тікелей қатысы бар күрделі мәселелер екені анықталды.
Жастар арасындағы «қылмыстық романтиканың» белең алуы – жай ғана уақытша құбылыс емес, ол егер уақытында тоқтатылмаса, болашақта жаңа қылмыстық толқынға алып келуі мүмкін. Әсіресе әлеуметтік желілердегі бейресми топтар, бейнежазбалар арқылы таралатын теріс түсініктер жасөспірімдер санасын улап, оларды қылмыстық ортаға тарту қаупін күшейтуде. Бұл ретте прокурорлардың «тәуекел тобындағы» тұлғаларды анықтап, оларға жеке профилактикалық жұмыс жүргізуі – маңызды әрі қажетті шара. Себебі әрбір жасөспірім дұрыс бағыт берілсе, қоғамға пайдалы азамат болып қалыптасуы мүмкін.
Кеңес барысында қаралған тағы бір өзекті мәселе – балалар арасындағы буллинг пен бопсалау. Бұл құбылыстың салдары тек мектеп ішінде ғана емес, жалпы қоғамға кері әсерін тигізеді. Бүгінгі күні буллингке ұшыраған баланың ертеңгі күні психологиялық күйзеліске түсуі немесе тіпті өзіне қол жұмсауға баруы ешкімге құпия емес. Жаңа құрылған ведомствоаралық мобильді топтың мектептерде жүйелі мониторинг жүргізуі осы тұрғыда үлкен маңызға ие. Мектептерді «тәуекел тобына» бөліп, күнделікті бақылауға алу – мәселені ерте кезеңде анықтап, алдын алу үшін тиімді тәсіл.
Балалар арасындағы суицид тақырыбы да кеңестің негізгі назарында болды. Бұл – ең ауыр әрі ең жанды ауыртатын мәселе. Әрбір жасөспірімнің қателікке толы қадамы артында бүтіндей бір отбасының қайғысы бар екенін ескеруіміз қажет. Прокуратураның істерді тергеу әдістерін қайта қарап, әрбір факті бойынша нақты себептерді анықтап отырғаны – осы бағыттағы жұмыстың тиімділігін арттырды. Қорқытып-үркіту мен еңбекке мәжбүрлеу салдарынан бір оқушының өмірін қиюы қоғамды дүр сілкіндірді. Бірақ бұл қайғылы оқиға өзге мектептер үшін сабақ болып, алдын алу шараларының күшеюіне себеп болуы тиіс.
– Соңғы жылдары балалар арасындағы әлімжеттік бізді қатты алаңдатады. Мектептен келгенде қызым кейде көңілсіз отырады. Сұрасам, кейде жолдастары әзілдеймін деп мазақтайды екен, кейде ұялы телефон арқылы қысым көрсететін көрінеді. Әсіресе, әлеуметтік желі арқылы жасалатын буллингтің қаупі жоғары. Балалар «чат» құрып алып, біреуін шеттетіп қояды. Мұның бала психикасына қаншалықты ауыр тиетінін үлкендер түсінбеуі мүмкін, бірақ кішкентай жүрекке бұл нағыз жара салады.
Менің ойымша, мұндай жағдайлардың алдын алу үшін мектептерде арнайы психологтардың жұмысы күшейтілуі керек. Әрбір сыныпқа бекітілген психолог балаға тек сабақтан тыс емес, онлайн кеңес беретіндей мүмкіндігі болса, ата-ана да, бала да арқа сүйейтін орта табар еді. Біз, ата-аналар, әрине, баламызға қамқор боламыз, бірақ олар мектепте немесе көшеде жүргендетолық қадағалай алмаймыз. Сондықтан мектеп пен полицияның бірлескен жұмысы ауадай қажет, — деді үш баланың анасы Айгүл Әбдірахманова.
– Балалардың өз-өзіне қол жұмсауы туралы жаңалық естіген сайын төбе шашым тік тұрады. Әке ретінде бұл мәселенің қаншалықты ауыр екенін білемін. Өйткені баланың жүрегінде қандай дауыл соғып жатқанын әрқашан аңғара бермейміз. Өзімнің үлкен ұлым мектепте қысымға ұшыраған кезде, ол бізге ештеңе айтпай жүріпті. Кейін мұғалімінен естіп, жанымыз шошыды. Сәл уақытында қол ұшын бермесек, бәлкім, жағдай басқаша болар ма еді?!
Біз, ата-аналар, кейде баламыздың «бәрі жақсы» деген қысқа жауабына сеніп, алданамыз. Ал шын мәнінде ол жан дүниесінде жалғыздықты сезінуі мүмкін. Әлеуметтік желідегі «қауіпті ойындар» немесе теріс контент те олардың әлсіз сәтін пайдаланып кетуі ықтимал. Сондықтан мектеп пен ата-ана арасында тығыз байланыс орнауы тиіс. Егер бала бір күн сабақтан қалса немесе тәртібі өзгере бастаса, ата-анаға бірден хабар беретін жүйе болса жақсы болар еді.
Бізге қоғам болып бірігіп әрекет ету қажет. Бұл – тек биліктің ғана емес, әрбір әкенің, әрбір ананың, әрбір ұстаздың борышы. Баланың өмірі – бәріміздің ортақ жауапкершілігіміз,- деді төрт баланың әкесі Ерлан Жұмабеков.
Облыс әкімі Ербол Қарашөкеевтің кеңесте айтқан ұсыныстары – алдағы жұмыстың нақты жол картасы іспетті. Әкімнің пікірінше, жастарды қылмыстан қорғау тек полиция мен прокуратураның ғана емес, аудан және ауылдық округ әкімдерінің, мектеп директорларының, психологтардың және ата-аналардың ортақ міндеті. Әрбір деңгейдегі басшы өз өңіріндегі жағдайға жеке жауапкершілікпен қараса ғана нақты нәтижеге қол жеткізуге болады. Бұл – нағыз «халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидатының іске асуының айқын көрінісі.
Жалпы, қабылданған шаралар өңірдегі заңдылық пен тәртіпті қамтамасыз етуге айтарлықтай оң әсерін тигізбек. Ең бастысы – бұл жұмыстар бір реттік науқан емес, жүйелі түрде жүргізілетін тұрақты процесс болуы тиіс. Себебі балалардың болашағы – мемлекет болашағы. Ал жас ұрпақтың қауіпсіз ортада өсіп-жетілуі, өз құқықтарын біліп, заңды құрметтеуі – баршамыздың ортақ міндетіміз.
Бүгінгі үйлестіру кеңесі қабылдаған шешімдер – бұл тек қағаздағы хаттама емес, олар нақты іске асып, қоғамда көрініс табуы қажет. Әрбір мектепте буллингке жол бермеу, әрбір ауылда маргиналды жастардың теріс ықпалын азайту, әрбір отбасыда балаға көңіл бөлу – бәрі осы мақсатқа жетудің негізгі қадамдары.
Қорытындылай келе, Жамбыл облысында жүзеге асырылып жатқан «Заң мен Тәртіп» тұжырымдамасы – жасөспірімдерді құқық бұзушылықтан қорғауға, олардың құқықтық мәдениетін арттыруға бағытталған кешенді бастама. Бұл жолда мемлекет пен қоғамның, ата-ана мен ұстаздың, әкімдік пен құқық қорғау органдарының күш біріктіруі – табысқа жетудің басты кепілі.
Егер әрбіріміз балалардың болашағына бейжай қарамай, олардың құқықтарын қорғауға, білім мен тәрбиесін жақсартуға өз үлесімізді қоссақ, онда жас ұрпақ қауіпсіз әрі әділетті қоғамда өсіп-жетілері сөзсіз. Бұл – тек бүгінгі емес, келер ұрпақ алдындағы үлкен борышымыз.
