2025 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша Жамбыл облысында 3,4 миллионға жуық қой мен ешкі бар. Бұл өңірдің дәстүрлі түрде қой өсірумен айналысатын аймақ екенін ескерсек, мал басының мұншалық көп болуы заңдылық. Қазіргі уақытта облыстың барлық ауылдық елді мекендерінде малды купкадан өткізу және ветеринарлық өңдеу науқаны қызу жүріп жатыр.
Кеңес дәуірінде әрбір совхоз бен колхоздың өз қой отары болатын. Мыңдаған бас қойды бір мезгілде суға түсіріп, арнайы дәріленген ерітіндімен өңдеу – үлкен ұйымдасқан науқан еді. Ол кезде бұл шара мемлекеттік деңгейде қатаң бақыланып, әрбір аграрлық кәсіпорынға міндеттелетін. Бүгінде жағдай түбегейлі өзгерді: барлық мал жеке қожалықтардың меншігінде. Яғни әрбір мал иесі купканы өз бетінше ұйымдастырады. Алайда тәжірибелі мамандардың айтуынша, көптеген шаруалар процедураның дұрыс жүргізілу жолдарын толық білмейді, қолданатын дәрілердің мөлшерін немесе дайындау тәсілін қателесіп жатады. Соның салдарынан емдеу мен алдын алу шараларының тиімділігі төмен болып қалады. Осыған байланысты ветеринарлар купканы тек олардың бақылауымен өткізуді ұсынады.
Бүгінгі таңда облыс көлемінде 156 купка жасау пункті жұмыс істейді. Оның 14-і – Байзақ, Жамбыл, Сарысу, Талас және Мойынқұм аудандарында бюджет қаржысына салынған нысандар. Қалғандары – жеке меншік есебінен ашылған. Дегенмен барлығы жеткілікті емес. Мәселен, 2024 жылы Байзақ ауданының Сарыкемер ауылында мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында заманауи үлгідегі ветеринарлық пункт пилоттық режимде салынды. Онда малды купкадан өткізуге арналған арнайы бассейн, сондай-ақ емдеу алаңы қарастырылған. Бұл тәжірибе жемісті болғандықтан, 2025 жылы өңірде осындай нысандарды жүйелі түрде салу қолға алынды.
Биыл Жамбыл облысында 44 жаңа ветеринарлық пункттің құрылысы жүргізілуде. Бұл бастапқы жоспардан да көп – әуелде 40 нысан ғана қарастырылған еді. Жыл соңына дейін олардың пайдалануға берілуі өңірдегі ветеринарлық инфрақұрылымды едәуір жақсартып, мал шаруашылығын дамытуға серпін беретіні сөзсіз.
Малды купкадан өткізу – жай ғана суға түсіру емес, ветеринарлық талаптарды қатаң сақтауды қажет ететін процесс. Мұнда қолданылатын препараттың түрі, оның концентрациясы, судың температурасы және малдың ерітіндіде қанша уақыт болуы – бәрі-бәрі шешуші рөл атқарады. Тек осы талаптар толық орындалғанда ғана процедура өз нәтижесін береді.
Тиісті лауазымдар
Негізгі назар қой шаруашылығына елеулі қауіп төндіретін псороптоз, яғни қышыма дертіне аударылуда. Бұл ауруға шалдыққан малдың жүні түсіп, салмағы кемиді, қыста тоңып өліп қалуы да ғажап емес. Сондықтан дер кезінде алдын алу – экономикалық шығынның алдын алатын ең сенімді жол. Маман кеңесі бойынша, купка ең тиімдісі – қой қырқылғаннан кейін бірден жасалғаны дұрыс. Ол кезде дәрі ерітіндісі жануардың терісіне тез сіңіп, паразиттерді толық жояды.
Қазіргі таңда неоцидол, диазинон және бутокс секілді препараттар жақсы нәтиже көрсетуде. Бірақ олардың мөлшерін дәл сақтау – басты шарт. Мәселен, ерітіндінің температурасы +20°C-тан төмен болмауы тиіс. Әйтпесе дәрі малдың терісіне баяу сіңіп, күтілген нәтиже бермейді.
Чесотканың алдын алу үшін жылына бір рет купка жеткілікті. Ал егер малға дерт жұққан болса, өңдеу міндетті түрде 7–10 күннен соң қайталануы керек. Өйткені дәрілер тек ересек кенелерді өлтіреді, ал олардың жұмыртқасы мен дернәсілдері тірі қалады. Бір аптадан кейін жаңа паразиттер пайда болып, ауру қайта асқынады. Сондықтан қайталама процедура – толық жазылудың кепілі.
Сонымен қатар малды емдеумен бірге олардың қора-жайын да дезинсекциядан өткізу қажет. Бұл кенелердің толық жойылып, қайта жұқтырудың алдын алуы үшін маңызды.
Жалпы қойларды купкадан өткізу жылына екі рет жасалады. Бұл – эктопаразиттік аурулардың алдын алудың ең басты тетігі. Ол малды қышыма, бит, кене секілді зиянкестерден қорғап, малдың саулығын сақтауға мүмкіндік береді. Денсаулығы жақсы малдың өнімі де мол болады: салмағы артып, жүні мен еті сапалы болады. Ал бұл, өз кезегінде, фермерлердің табысын көбейтіп, ауыл тұрғындарының әл-ауқатын жақсартуға ықпал етеді.
Жамбыл өңірінің мыңғырған қойы – халқымыздың байлығы. Сондықтан малдың амандығы мен шаруаның табысы үшін купка науқанына немқұрайлы қарауға болмайды. Ветеринарлық талаптарды сақтай отырып жүргізілген әрбір өңдеу шарасы – ауыл шаруашылығы саласының болашағына салынған берік негіз.
