Жамбыл облысында білім саласы қызметкерлері, құқық қорғау органдары және ата-аналар қауымдастығы бірлесе отырып, жас ұрпақтың тәрбиесі мен құқықтарының қорғалуы бағытында кешенді шаралар атқаруда. Өйткені балаға берілетін тәрбие – тек бір отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ ісі. Бұл орайда ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының «Тәрбие – адамгершілік пен білімнің алтын көпірі» деген сөзі бүгінгі күні де өзекті болып отыр.
Алайда қазіргі тәрбие жүйесінде назар аударуды қажет ететін бірқатар мәселелер бар. Біріншіден, кейбір мектептерде тәрбие жұмысы формалды сипатта өтіп, жүйелілік жетіспейді. Екіншіден, жастар арасында ұлттық сана мен мәдени мұраға қызығушылық әлсіреп, құндылықтық бағдар төмендеп барады. Үшіншіден, отбасы мен мектеп арасындағы байланыс әлі де әлсіз. Төртіншіден, әлеуметтік желілер мен медианың кері әсері балалардың санасына зиян тигізіп отыр. Бесіншіден, мұғалімдердің тәрбие бағытындағы құзыреттілігі әркелкі, әдістердің дәстүрлілігі нәтиже бермей жатады.
Осы мәселелерді шешудің тиімді жолы – «Адал азамат» біртұтас тәрбие бағдарламасы. Білім беру ұйымдарында бұл бағдарлама аясында түрлі жобалар іске асырылып, оқушылардың еңбекке деген құлшынысын арттыруға ерекше мән беріліп отыр. «Нағыз білім – еңбектен басталады» деген қағиданы ұстанған жоба шеңберінде жаңа оқу жылынан бастап «Өнім – менің қолымнан!» атты тұрақты көрме ұйымдастырылмақ. Сондай-ақ, Байзақ, Қордай, Жуалы, Сарысу және Шу аудандарындағы бес мектепте оқушыларды ерте жастан еңбекке баулитын тәжірибелік алаңдар жұмысын бастайды.
Бүгінде кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың алдын алу шаралары кең көлемде жүргізілуде. Прокуратура, полиция және білім саласы қызметкерлерінің 1144 өкілінен құралған 107 мобильді топ жұмыс істеп, оқушылар арасындағы тәртіпсіздіктерге тосқауыл болуда. Сонымен қатар білім беру ұйымдарында жағдайды анықтаудан бастап проблеманы шешуге дейінгі кезеңді қамтитын кейс-менеджмент тетігі енгізілді.
Жамбыл облысы прокуратурасымен бірлесіп «Қауіпсіз балалық шақ!» жобасы іске асуда. Нәтижесінде 2025 жылдың алғашқы жеті айында кәмелетке толмағандар жасаған қылмыс 20 пайызға азайып, оларға қарсы қылмыс 5,7 пайызға төмендеді. Дегенмен жасөспірімдердің жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар 21 пайызға өсіп отырғаны ойландырмай қоймайды.
Құқық бұзушылықтың алдын алу тек заңмен ғана емес, ең алдымен санада басталатыны анық. Осы тұрғыда психологиялық қолдау орталықтарының жұмысы ерекше маңызға ие. Өткен жылы ашылған орталық бір жыл ішінде 1400-ге жуық адамға көмек көрсеткен. Оның ішінде 775 оқушы, 59 білімгер, 90 педагог және 469 ата-ана бар.
Балалардың психологиялық жай-күйін анықтау үшін 6–11 сынып оқушылары арасында үш мәрте диагностика жүргізіліп, нәтижесінде 317 оқушының «орта» және «жоғары» қобалжу деңгейі анықталған. Бұл оқушылармен және олардың ата-аналарымен жеке әңгімелер мен кеңестер өткізіліп, арнайы жұмыс жасалды.
Жаңа оқу жылында Тараз қаласы мен Байзақ ауданындағы білім беру ұйымдарында WeGlobal.ai платформасы енгізіледі. Бұл – оқушылардың кәсіби бағдарлануы мен құқықтық мәдениетін қалыптастыруға арналған цифрлық құрал. Өзге облыстарда тиімділігін дәлелдеген платформа жасөспірімдердің қызығушылығын арттырып, олардың өмірлік жолын дұрыс таңдауға ықпал етпек.
Қоғамды алаңдатып отырған мәселелердің бірі – жасөспірім қыздар арасындағы ерте жүктілік. Қазақ халқы қыз балаға ежелден ерекше құрметпен қарап, оны ұлттың ары мен ұяты деп санаған. Сондықтан қыз тәрбиесіне жіті мән беру – бүгінгі күннің ең өзекті міндеті. Ерте жүктіліктің алдын алу тек білім беру саласының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ жауапкершілігі болуы тиіс.
Осы бағытта ата-аналарды педагогикалық тұрғыда қолдау орталықтары жұмыс істейді. Мұнда «Әкелер кеңесі», «Аналар кеңесі», «Аталар мектебі», «Әжелер мектебі» секілді құрылымдар белсенділік танытуда. Сондай-ақ ардагер ұстаздар кеңесі де жас буынның тәрбиесіне араласып, өз тәжірибелерімен бөлісуде.
Ата-аналардың көзқарасы
Әлия Бекенова, Тараз қаласының тұрғыны, екі қыздың анасы:
Тиісті лауазымдар
«Менің қыздарымның біреуі колледжде, екіншісі мектепте оқиды. Қыз тәрбиесі қашанда жауапкершілікті қажет етеді. Мектеп пен ата-ананың байланысы күшейген соң, біз де әрбір шараға қатысып, қолдау көрсетіп келеміз. «Қауіпсіз балалық шақ!» жобасының аясында өткен кездесулерге қатысып, мамандардан көп кеңес алдым. Қыздарымның ертеңгі күніне алаңдамай, қауіпсіз ортада өсіп келе жатқаны мен үшін қуаныш. Бұрын интернеттің ықпалы қатты уайымдататын еді, қазір мектепте арнайы дәрістер өткізілетінін білемін. Бұл – ата-анаға да, балаға да үлкен көмек» – дейді ол.
Серік Омаров, Қордай ауданындағы көпбалалы әке:
«Біздің ауылда әртүрлі ұлт өкілдері тұрады, балалардың арасында да түрлі жағдайлар болып тұратын. Бірақ соңғы жылдары мектептерде тәрбиеге көңіл бөлу күшейді. Балаларым құқықтық сауаттылық сабақтарына қатысып жүр, олар үйге келгенде заңды бұзса қандай жауапкершілік барын айтып отырады. Бұрын мұндай әңгіме естімейтінбіз. Мен үшін ең маңыздысы – балаларымның бос уақытын тиімді өткізуі. Спорт секциялары, үйірмелер ашылып, балалар ауыл ішінде бұзақылыққа бармай, пайдалы іспен айналысып жүр. Әке ретінде мен мұны үлкен жетістік деп білемін».
Гүлнар Әлімханова, Талас ауданындағы мұғалім әрі үш баланың анасы:
«Өзім ұстаз болғандықтан, мектептегі тәрбие жүйесінің қалай жұмыс істейтінін жақсы білемін. Соңғы жылдары айтарлықтай өзгеріс бар. «Адал азамат» бағдарламасы бойынша өткізілген іс-шаралар балаларға ерекше әсер етті. Ұлым еңбекке қызығушылық танытып, мектептегі көрмеге қатысқаннан кейін үйде де түрлі заттарды өзі жасай бастады. Қызым болса «Буллингтен қорған» тақырыбындағы сабақтан кейін достарымен қарым-қатынасына мұқият қарай бастады. Ата-ана үшін ең маңыздысы – баласының саналы азамат болып өсуі. Сондықтан біз бұл бастамаларды барынша қолдаймыз. Тәрбиеге салынған әрбір күш – болашаққа жасалған инвестиция деп ойлаймын».
Қорытынды
Жамбыл облысында тәрбие мен құқық бұзушылықтың алдын алу бағытында атқарылып жатқан шаралар – білім беру жүйесінің ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ жауапкершілігін айқындайды. Соңғы жылдардағы деректер көрсеткендей, жүйелі жұмыстардың арқасында жасөспірімдер арасындағы қылмыс пен құқық бұзушылықтың көрсеткіші төмендеп келеді. Бұл – мемлекет пен қоғамның күш біріктіргенінің нақты нәтижесі. Әсіресе прокуратура, полиция, білім беру ұйымдары мен ата-аналардың бірлесе жұмыс жасауы өз жемісін беруде.
Алайда, оң өзгерістерге қарамастан, алаңдататын тұстар да бар. Жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстардың көбеюі, ерте жүктілік мәселесінің ушығуы, интернет пен әлеуметтік желінің кері ықпалы – бізге жаңа міндеттер жүктейді. Бүгінгі ұрпақтың болашағы тек заңдық нормалармен ғана емес, ең алдымен құндылықтық бағдар мен рухани тәрбиемен қамтамасыз етілуі керек. Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай, «тәрбие – адамгершілік пен білімнің алтын көпірі». Сол көпірдің берік болуы үшін отбасы, мектеп және қоғам бір арнада тоғысуы тиіс.
Жаңа оқу жылында қолға алынатын «Өнім – менің қолымнан!» көрмесі, тәжірибелік алаңдар, WeGlobal.ai платформасының енгізілуі – балаларды еңбексүйгіштікке, ізденімпаздыққа, өз әлеуетін дұрыс арнаға бағыттауға үйрететін тың қадамдар. Бұл бастамалар жастардың тек қана білімді емес, еңбекқор әрі саналы азамат болып қалыптасуына ықпал етеді.
Сонымен қатар, психологиялық қолдау орталықтарының жұмысы, ата-аналарды педагогикалық тұрғыдан қолдау, «Әкелер кеңесі», «Аналар кеңесі», ардагерлердің тәжірибесі – ұрпақ тәрбиесіне қосылған үлкен үлес. Тәрбиенің үздіксіздігі мен сабақтастығы бар жерде ғана ұлттың рухани іргетасы берік болады.
Осы тұрғыда Жамбыл облысының тәжірибесі республика үшін үлгі боларлық. Өйткені мұнда тәрбие ісі тек мектеп қабырғасымен шектелмей, бүкіл қоғамның қатысуымен жүзеге асырылып жатыр. Әрбір ата-ана өз жауапкершілігін сезініп, әрбір ұстаз өзінің миссиясын адал атқарғанда ғана біз балаларымыздың болашағына сеніммен қарай аламыз.
Ұрпаққа салынған тәрбие – елдің ертеңіне салынған іргетас. Сол іргетастың мықты болуы – әрқайсымыздың ортақ парызымыз. Бүгін қолға алынған бастамалар жалғасын тауып, жаңа буынның білімді, парасатты, елін сүйген азамат болып қалыптасуына жол ашарына сенім мол.
