Бүгінде өңірдегі криминогендік жағдайды жақсарту, кейбір қылмыстардың өсу факторлары мен оларды болдырмау бойынша мекемеаралық іс-шаралар тұрақты түрде өткізілуде. Нәтижесінде, қоғамдық орындарда жасалған қылмыс – 20,5, көшедегі қылмыс – 18,6, жасөспірімдер қатысуымен жасалған қылмыс – 35 сондай-ақ бұрын сотты болғандармен жасалған қылмыс – 23,1, мас күйде жасалған қылмыс – 9,1 және топпен жасалған қылмыс 27,6 пайызға бәсеңдеген. Есесіне, отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылық 4 есеге ұлғайған. Бұл туралы облыстық прокуратураның үйлестіруімен өткен «Құқық бұзушылықтар превенциясы» атты форумда кеңінен айтылды.
Жиынға облыс әкімі Ербол Қарашөкеев, облыс прокуроры Нұрғалым Әбдіров, «Анаға тағзым» отбасын қолдау орталығының директоры Эльмира Мырза-Ғали және өңірлік қылмыстық-атқару жүйесі департаментіне бағынысты түзеу мекемелерінің басшылары мен пробация қызметінің өкілдері қатысты. Басқосуда аймақ басшысы Ербол Шырақпайұлы қылмыстың алдын алу – бұл тұрақты және қауіпсіз болашақтың кепілі екенін баса айтты. Ол өз сөзінде қылмыс пен құқық бұзушылықтың өсуіне әсер ететін негізгі факторлардың бірі – халықтың әлеуметтік әл-ауқатының төмен болуы екенін жеткізді.
– Жұмыссыздықтың жоғары деңгейі, тұрақты табыстың болмауы – жастар арасында бос уақытты тиімді ұйымдастыру жүйесінің жеткіліксіздігі, білім беру мен тәрбие жұмыстарының әлсіздігі, отбасылық бақылаудың азаюы сияқты мәселелер бұл жағдайды ушықтырып отыр. Бұл ретте кез келген құқық бұзушылықтың алдын алуда кешенді әрі үйлесімді тәсіл қажет. Осы орайда жергілікті атқарушы органдар, құқық қорғау органдары, әлеуметтік қызметтерлер, қоғамдық ұйымдар өкілдері және аудан әкімдері мен аудандық қоғамдық кеңестердің бірлескен жұмысы шешуші рөл атқаруы тиіс. Ең алдымен, біз әлеуметтік осал топтарға нақты көмек көрсетуіміз қажет. Олармен тікелей жұмыс жасап, тұрақты түрде мониторинг жүргізу, жұмыспен қамту, психологиялық және құқықтық кеңес беру, бейімдеу шараларын ұйымдастыру – басты міндеттердің бірі. Мектептер мен колледждерде құқықтық сауаттылықты арттыру, жастар арасында патриоттық тәрбие мен қоғамдық жауапкершілікті күшейту, діни экстремизм мен радикалды көзқарастардың алдын алу жұмыстары үздіксіз жүргізілуі қажет. Сондай-ақ тұрғындармен тығыз қарым-қатынаста болып, олардың өтініштеріне жедел әрекет ету – жергілікті басқару органдарының күнделікті жұмыс тәртібіне айналуы тиіс, – деді облыс әкімі.
Бұдан кейін сөз алған облыс прокуроры Нұрғалым Әбдіров жергілікті жерлерде тұрғындармен тығыз байланыс орнату – аса маңызды екеніне тоқталды. «Бұл жұмыста ауылдық округ әкімдері мен учаскелік полицейлердің рөлі ерекше. Сол себепті Мемлекет басшысы учаскелік полиция инспекторларының әлеуетін одан әрі күшейту қажеттігін атап өтті. Рас, бүгінгі таңда өзекті мәселелердің бірі – отбасылық-тұрмыстық құқық бұзушылықтар. Осы ретте агрессорларды жедел және тиісті жауапқа тарту – ең басты міндеттердің бірі. Сондықтан бұл қылмыстарды тергеудің жеделдігін арттыру үшін меморандум жасалды. Оның негізгі мақсаты – тұрмыстық зорлық-зомбылықтың жолын кесу және сараптамаларды қысқа мерзімді алу тәжірибесін енгізу. Былайша айтқанда, бір тәуліктің ішінде тергеуді аяқтап, шешімін шығару. Бұл – отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылықтың төмендеуіне өз үлесін қосатынына сенімдімін», – деді Нұрғалым Мәжитұлы.
Ал «Анаға тағзым» отбасын қолдау орталығының директоры Эльмира Мырза-Ғали Мемлекет басшысы ұсынған «Заң мен тәртіп» тұжырымдамасы – азаматтардың құқығын қорғау, заң үстемдігін орнату мен қоғамда қауіпсіздік пен тәртіпті нығайту мақсатында қолға алынған өте маңызды бастама екенін алға тартты. Оның айтуынша, бірнеше жылдан бері облыстық Қазақстан Халқы Ассамблеясының жанынан құрылған аналар кеңесі жұмыс істейді. «Қазіргі таңда «Мәдениетті ана – мәдениетті ұлт» атты Жол Картасы аясында тиісті жұмыстар жүргізілуде. Сонымен қатар «Қауіпсіз сағаты», «Жасыл сертификат» пен «Салауатты сана» жобалары іске асырылуда. Келер жылы Тараз қаласында республикалық деңгейде аналар форумын өткізу жоспарлануда», – деді Эльмира Иниятқызы.
Айта кетейік, өткен жылдың маусым айынан бастап облыста «Сотталғандардың аймақтық криминизациялауға әсерін азайту» жобасы іске қосылды. Жобаның мақсаты – проблемалық мәселелерді шешу бойынша шаралар мен алгоритмдерді әзірлеу, облыстық ҚАЖ мекемелерін оңтайландыру, сотталғандарды жұмыспен қамту көрсеткіштерін ұлғайту және қоғамға қайта бейімдеу. Жоба аясында атқарылған жұмыстардың нәтижесінде қайталама құқық бұзушылықтар саны – 18 пайызға төмендеген. Жиын соңында аймақ басшысы Ербол Қарашөкеев түзеу мекемесінің аумағында жаңа тігін цехының жұмысымен танысқанын, мұндай өндірістік кәсіпорындар өзге де түзеу мекемелерінде ашылуы тиіс екенін баса айтты.
– Бұл жазасын өтеуші азаматтардың қоғамға қайта бейімделуіне оң әсерін тигізеді деп есептеймін. Өз тарапымыздан мұндай бастамаларды қолдауға және қажетті жағдайларды жасауға дайынбыз. Қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесінде заманауи цифрлық технологияларды қолданудың тиімділігі де ерекше атап өтілуі қажет. Бұл – алдын алу шараларын күшейтудің және тиімділікті арттырудың маңызды құралы. Сонымен қатар облыс прокуратурасымен бірлесіп кәсіптік оқыту саласында анықталған проблемалық мәселелердің алдағы уақытта қайталанбауы үшін білім басқармасы тарапынан ерекше бақылау орнатылуы тиіс. Алдын алу шаралары тек құқық қорғау органдарының міндеті ғана емес, бұл бүкіл қоғамның ортақ жауапкершілігі екенін ұмытпауымыз қажет. Осыған орай мемлекеттік органдардың, үкіметтік емес ұйымдардың және азаматтық қоғам өкілдерінің күш-жігерін біріктіру – аса маңызды. Тек бірлескен жұмыс арқылы біз барлық азаматтар үшін қауіпсіз әрі тұрақты орта қалыптастыра аламыз, – деді облыс әкімі.
Өз кезегінде жиынға қатысқан қала тұрғыны Айша Бақбергенқызы да ойын ортаға салып, қазіргі қоғамның өсіп келе жатқан жас буынға алаңдайтынын жеткізді.
– Соңғы жылдары біздің өңірде қылмысқа қарсы күрес бағытында нақты істер атқарылып жатқанын байқап жүрміз. Прокуратура мен жергілікті құқық қорғау органдарының бірлесіп жүзеге асырып жатқан шараларының нәтижесін де сезініп отырмыз. Қоғамдық орындарда, көшелерде бұрынғыдай еркін жүре алмайтын едік, әсіресе кешкілік уақытта жастарға алаңдайтынбыз. Қазір бұл көрсеткіштердің бәсеңдеуі, яғни 20 пайыздан астамға төмендеуі – біз үшін үлкен жетістік. Әсіресе жасөспірімдер арасындағы қылмыстың 35 пайызға азаюы көңілге қуаныш ұялатады. Өйткені бала – болашағымыз, олардың қылмысқа араласпай, дұрыс тәрбие алуына мүмкіндік жасау – әрбір отбасының арманы.
Тиісті лауазымдар
Сонымен қатар бұрын сотталған азаматтардың қайтадан құқық бұзушылыққа бармауы үшін жасалған шаралар да оң әсерін беріп отыр. Бұл тек құқық қорғау органдарының ғана емес, бүкіл қоғамның жеңісі деп ойлаймын. Мас күйінде жасалатын қылмыстардың азаюы да көңілге үміт сыйлайды. Әрине, әлі де шешімін табатын мәселелер баршылық. Мысалы, отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылықтардың төрт есеге артуы – өте алаңдатарлық жағдай. Бұл біздің қоғамның ішкі мәдениеті мен отбасындағы тәрбиеге байланысты екенін жоққа шығара алмаймыз. Қанша жерден заң күшейтілсе де, егер адамдардың санасында сыйластық пен түсіністік болмаса, тұрмыстық зорлық-зомбылықты түбегейлі жою қиын.
Менің ойымша, бұл бағытта құқық қорғау органдарымен қатар білім беру ұйымдары, қоғамдық бірлестіктер, тіпті қарапайым көршілер мен туыстар да атсалысуы тиіс. Әр отбасы – мемлекеттің кішкентай ұясы. Ал ол жерде тыныштық болмаса, қоғамда да тыныштық болмайды. Сондықтан мұндай мәселелерді шешуде тек жазалау шараларымен шектелмей, алдын алу, тәрбиелік жұмыстарды күшейткен жөн. Мәселен, психологиялық көмек орталықтарын көбейтіп, отбасы дағдарысына ұшыраған жандарға қолдау көрсетуді жолға қойған дұрыс.
Жалпы алғанда, бүгінгі көрсеткіштердің оң динамикасы бізді жігерлендіреді. Біз қауіпсіз, бейбіт, мәдениеті жоғары қоғамда өмір сүргіміз келеді. Ол үшін әркім өз үлесін қосуы тиіс. Мемлекет тарапынан жасалып жатқан қадамдарды қолдап, қарапайым тұрғындар да жауапкершілікті сезінуі керек. Сонда ғана қылмыс азайып, отбасылар берекелі, балаларымыз аман-есен өсетін болады.
Жалпы алғанда, облыстық прокуратура үйлестіруімен өткізілген «Құқық бұзушылықтар превенциясы» форумы өңірдегі құқықтық тәртіпті нығайтуға бағытталған нақты нәтижелерді айқындап берді. Көрсеткіштердің айқын төмендеуі құқық қорғау органдарының жүйелі жұмысының, алдын алу шараларының тиімділігінің айғағы болып отыр. Қоғамдық орындарда және көшелерде қылмыстың бәсеңдеуі тұрғындардың қауіпсіздігін арттырып қана қоймай, олардың әлеуметтік белсенділігін де күшейтеді. Жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың азаюы – болашаққа деген сенімді нығайтатын аса маңызды жетістік. Өйткені жас буынның дұрыс бағытта дамуы мемлекет тұрақтылығының кепілі екені сөзсіз.
Сонымен бірге бұрын сотталғандармен жасалатын қылмыстардың азаюы, мас күйінде немесе топпен жасалатын құқық бұзушылықтардың айтарлықтай төмендеуі қоғамда құқықтық мәдениеттің біртіндеп артып келе жатқанын көрсетеді. Бұл – мемлекет тарапынан жасалып жатқан жүйелі шаралардың нәтижесі ғана емес, сонымен қатар халықтың да заңға деген құрметі мен тәртіпке деген көзқарасының өзгеруінің көрінісі.
Алайда оң көрсеткіштердің арасында ерекше назар аударатын мәселе – отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқық бұзушылықтардың төрт есеге артуы. Бұл жайт қоғам үшін елеулі қауіп төндіреді. Себебі отбасы – мемлекеттің іргетасы. Ал іргетасы берік болмаса, қоғамның тұрақтылығы да әлсірейді. Сондықтан тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес тек жазалау шараларымен шектелмеуі керек. Бұл бағытта әлеуметтік қолдау жүйесін күшейтіп, психологиялық көмек көрсетуді, халық арасында түсіндіру жұмыстарын жандандыруды қажет етеді. Әйелдерге, балаларға, әлсіз топтарға қорғаныш болатындай нақты механизмдер жасалуы тиіс.
Бүгінгі таңда қоғамдағы құқықтық мәдениетті қалыптастыру мәселесі ерекше өзектілікке ие болып отыр. Құқық бұзушылықтардың алдын алу тек заңды қатаңдату немесе қылмыскерді жазалау арқылы ғана жүзеге аспайды. Бұл – ең алдымен адамдардың сана-сезіміне, құндылықтарына тікелей байланысты құбылыс. Сондықтан қазірдің өзінде тәрбие мен білім беру жүйесіне, отбасындағы қарым-қатынасқа, жастардың бос уақытын тиімді өткізуіне баса назар аудару қажет. Егер жас буын спортпен, өнермен, ғылыммен айналысса, олардың қылмысқа баруына жол берілмейді. Сол себепті мемлекет тарапынан жастар саясатын дамытуға бағытталған бағдарламалар қылмыс деңгейін төмендетудің маңызды тетігі бола алады.
Сонымен бірге тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесіне байланысты қоғамдағы көзқарасты өзгерту маңызды. Өкінішке қарай, кейде мұндай оқиғаларға «отбасының ішкі шаруасы» деп қарап, араласпау әдетке айналып кеткен. Бұл көзқарасты түбегейлі жою қажет. Әрбір азамат, көрші немесе таныс болсын, зорлық-зомбылықты байқаса бей-жай қарамай, тиісті органдарға хабарлауы тиіс. Сонда ғана тұрмыстық қылмыстарды азайтуға мүмкіндік туады.
Бұған қоса, қылмыс жасаған тұлғаларды қоғамға қайта бейімдеу ісін де назардан тыс қалдыруға болмайды. Егер бұрын қылмыс жасаған адамдарды қоғам қабылдамай, оларды жұмыспен немесе әлеуметтік қолдаумен қамтамасыз етпесе, олардың қайтадан құқық бұзушылыққа баруы әбден мүмкін. Сондықтан пробация қызметін жетілдіру, жұмысқа орналастыру бағдарламаларын дамыту – келешекте қылмыс деңгейін одан әрі төмендетудің кепілі.
Қорытындылай айтқанда, өңірдегі криминогендік ахуалдың жақсаруы – бір күндік немесе бір жылдың ғана жұмысы емес, ұзақ мерзімді еңбектің жемісі. Бұл бағыттағы жетістіктерді бағалай отырып, шешімін күткен түйткілдерді де жасырмай айту қажет. Ең бастысы – қоғам мен билік арасындағы сенімді нығайтып, ортақ жауапкершілікті күшейту. Сонда ғана біз құқық бұзушылық азайған, әрбір тұрғын өз қауіпсіздігіне сенімді, бейбіт те берекелі қоғам құра аламыз.
